Naar de content
Faces of Science
Faces of Science

Jennifer Doudna

WetenschapsSTER achter een revolutionaire ontdekking

Guy Ackermans voor NEMO Kennislink

Jennifer Doudna is mijn wetenschappelijke ‘Person of the Year’. Samen met collegawetenschappers zorgde ze met haar CRISPR-onderzoek in een paar jaar tijd voor een revolutie in de biologie en in de toekomst mogelijk voor iedereen.

21 december 2017

Zo tegen het einde van het jaar komt Time Magazine altijd met zijn veelbesproken lijst van ‘Persons of the Year’. Vaak wordt dit lijstje vooral aangevoerd door mannen en tot 1999 stond deze verkiezing ook vooral bekend als ‘Man of the Year’ . Dit jaar staan er trouwens met de #MeToo beweging alleen dames op de kaft van Time. Naast een gebrek aan vrouwen, staan er over het algemeen ook opvallend weinig wetenschappers in deze lijst.

Zijn de mensen die echt het verschil maken in de wereld dan alleen (mannelijke) presidenten, dubieuze dictators, schatrijke ondernemers en popsterren? Niet alleen, soms maken wetenschappers met veel talent, hard werken en ook wat geluk, het verschil. Jennifer Doudna is daar een groot voorbeeld van.

In 2015 stond ze in de Top 100 van Persons of the Year. En in 2016 stonden ‘CRISPR-onderzoekers’, waarvan zij een van de prominentste is, zelfs in de top 10 van ‘Persons of the Year’. Jennifer Doudna en collegawetenschappers hebben in een paar jaar tijd een revolutie ontketend, allereerst in de biologie en mogelijk op termijn voor de hele maatschappij.

Van exotische natuur naar RNA

Jennifer Doudna (1964, Washington DC) bracht het grootste deel van haar jeugd door op het eiland Hawaii, en had als kind al een fascinatie voor de exotische natuur daar. Aanvankelijk was ze wat huiverig om in de wetenschap te gaan, ze bleek goed in Frans, maar ook in wetenschap. En juist haar docent Frans moedigde haar aan om in de wetenschap verder te gaan. Ze studeerde biochemie, en promoveerde en werkte als professor aan meerdere prestigieuze Amerikaanse universiteiten (Yale, Harvard en tegenwoordig Berkeley).

Ze focust al haar hele onderzoekscarrière op RNA, dat zijn de moleculen die kopieën zijn van DNA, en vele essentiële rollen spelen in mensen, dieren, planten, bacteriën en virussen. En waar DNA meestal lange moleculen zijn die een dubbelstrengs helix vormen, zijn RNA moleculen enkelstrengs, wat korter, flexibeler en kunnen ze allerlei bijzondere vormen maken. Doudna heeft in het begin van haar carrière veel pionierswerk gedaan om de 3D-structuren van deze moleculen mooi zichtbaar te maken en beter te begrijpen wat deze moleculen allemaal kunnen. Door dit baanbrekende werk was ze al snel een vermaard wetenschapper onder de biochemici, maar de grote ontdekking die haar leven en de wetenschap drastisch veranderde kwam in 2012.

Ik in kort gesprek met Edze Westra en Jennifer Doudna, en mijn begeleider John van der Oost (helemaal rechts)

Guy Ackermans voor NEMO Kennislink

De grote uitvinding en doorbraak

Dat kwam doordat ze zich ging bezig houden met CRISPR onderzoek. Net als een aantal andere wetenschappers, waaronder mijn begeleider John van der Oost, dook ze in dit nieuwe mysterieuze systeem dat bacteriën bleken te hebben tegen hun virussen. CRISPR-systemen zijn opgebouwd uit zowel RNA als eiwitten. Na een aantal jaar onderzoek, was zij samen met de Franse wetenschapster Emmanuel Charpentier, de eerste die publiceerde dat zo’n CRISPR-systeem ook wel eens heel nuttig kan zijn als een moleculair gereedschap, een DNA schaartje. Zij lieten in 2012 als eerste zien dat je met het CRISPR-Cas9 systeem, DNA vrij precies kan knippen en daarmee aanpassen, ik beschreef dat al eens in een eerder blog. CRISPR-Cas9 is een zeer veel belovende, maar mogelijk ook ingrijpende en soms gevaarlijke techniek voor bijvoorbeeld het genezen van genetische ziektes en nog veel meer.

De techniek werd al heel snel door veel andere wetenschappers geprobeerd en gebruikt. Overigens bleek ook dat een andere Amerikaanse wetenschapper, Feng Zhang, ongeveer op het zelfde moment deze vinding had gedaan. Hij was iets later met publiceren, maar had eerder een patent aangevraagd en bewijs dat hij er in zijn lab al iets eerder aan werkte. Dus de universiteit van Zang, Harvard, kreeg het zeer gewilde patent na een heftige strijd.

Onderzoekster en publieksfiguur

Maar naast haar onmiskenbare grote bijdrage aan deze uitvinding heeft Jennifer Doudna zich sindsdien ook ontpopt als een publiek figuur. Graag geeft ze interviews, ontmoet ze politici, gaf ze een interessant TEDtalk en schreef ze dit jaar een boek gericht op een breed publiek om de discussie over haar uitvinding aan te zwengelen. Waar wetenschappers vaak overmoedig worden over hun uitvindingen, is zij juist vrij voorzichtig en roept ze regelmatig op tot terughoudendheid, meer onderzoek en goede discussie voordat we als samenleving haar uitvinding op grote schaal moeten toepassen.

Doudna gaat daarnaast druk door met haar onderzoek in haar groep in Berkeley, maar vaak is ze ook op reis. Ook om vele grote wetenschappelijk prijzen op de halen, zo mocht ik haar ontmoeten bij het ophalen van Heinekenprijs in Amsterdam. En die allergrootste prijs, de Nobelprijs, die kan haar bijna niet ontgaan. Maar dat kan nog even duren, de uitvinding is eigenlijk nog relatief vers. Dus laat Jennifer Doudna vooral nog maar een tijdje haar fantastische onderzoek doen en daarnaast een boegbeeld zijn voor de wetenschap en haar revoluties (ja ‘haar’ revoluties, wetenschap is een vrouwelijk woord in het Nederlands!).

ReactiesReageer