Een wereld vol windmolens met veel vegan voedsel: bezoekers van Living Looonger hopen dat we beter voor de aarde zorgen als we er zelf langer op rondlopen. Die kans is klein, zegt Sietske Veenman.
Hoewel klimaatverandering tegenwoordig een regulier plekje heeft in het nieuws en we ook de eerste gevolgen ervan al meemaken, is het onderwerp voor veel mensen toch nog een ver-van-je-bed-show. Zachtere winters en warmere zomers zijn simpelweg geen veranderingen waar de meeste Nederlanders echt van wakker liggen. Zou die betrokkenheid anders zijn als we allemaal tweehonderd jaar oud kunnen worden, en dus ook de langetermijngevolgen van klimaatverandering meemaken, zoals de bezoekers van de tentoonstelling Living Looonger in hun toekomsttekeningen schetsen? Of heeft het daar niets mee te maken, en kunnen we gewoon niet goed visualiseren hoe de wereld er later uit kan zien?
Bekijk een kleine greep uit de toekomsttekeningen via onderstaande slideshow:
Iemand die daar inzicht in kan geven, is Sietske Veenman, onderzoeker aan de Radboud Universiteit en ‘toekomstdenker’ op het gebied van milieuvraagstukken als klimaat, energie en water. Onderzoekers zoals Veenman zijn van mening dat de toekomst moet worden beschouwd als iets dat in het heden bestaat, in plaats van iets dat ver weg ligt en ongrijpbaar is. Overigens gaat het in die formulering al mis, glimlacht Veenman. “Het gaat om toekomstén, meervoud dus. In het heden is immers van alles nog mogelijk en dus kunnen ook meerdere toekomsten nog waarheid worden.”
‘Gezonde planeet’
Dat geldt zelfs voor iets wat objectief berekend lijkt, zoals klimaatverandering, stelt Veenman. We nemen nu namelijk maatregelen om ervoor te zorgen dat de aarde niet te warm wordt, maar tegelijkertijd zijn er signalen dat de Golfstroom misschien een stuk eerder stil gaat liggen dan gedacht. “Dat zou ervoor zorgen dat in plaats van warmer, het de komende decennia ineens kouder wordt op aarde.” Dat betekent overigens niet dat we moeten stoppen met onze klimaatambities, benadrukt Veenman. “Het geeft wat mij betreft vooral aan dat je niet bang moet zijn om je einddoelen aan te passen.”
Dat vinden we in praktijk nog best lastig, zegt ze terwijl ze de afbeelding van de astronaut bekijkt en de tekst voorleest: We hold the power to shape the future. “Dat zie je hier ook terug: het idee dat om een doel te bereiken, je terug moet redeneren wat je in het heden moet doen.“ Hoewel het volgens de onderzoekster goed is om een visie te hebben, is het ook gevaarlijk, omdat je de illusie kan krijgen dat de toekomst maakbaar is. “Terwijl dat het niet is, enkel beïnvloedbaar.”
Ze bladert verder en verzucht bij de tekeningen met een aarde erop dat ze zich ook kan storen aan het frame dat we onze planeet gezond moeten maken. Dat is volgens haar een te beperkt beeld. “We kunnen het ons nauwelijks voorstellen, maar de aarde is ook ooit een grote ijsbal geweest. Extreme temperatuurwisselingen zeggen daarom weinig over of de aarde zelf gezond is, maar vooral iets over hoe wij als mens deze planeet kennen.” Dat neemt niet weg dat de mens mede-veroorzaker is van deze klimaatverandering, benadrukt Veenman. “Maar dat we dat willen aanpakken, doen we in eerste instantie toch echt voor onszelf.”
Voor de elite
Het is logisch dat niet iedereen zich daar even hard voor inzet, stelt Veenman. “Als je iets écht graag wil, dan ben je sneller geneigd om andere toekomsten daarvoor aan de kant te zetten. Maar daar moet je wel de middelen voor hebben.” Bewust nadenken over alternatieve werelden is volgens Veenman daarom vooral een eliteding. Onbewust doen we dit overigens allemaal. “Zo vermoedde ik vanochtend dat ik niet terug zal zijn als mijn zoon thuiskomt. Dus liet ik voor de zekerheid een briefje achter. Ook zoiets eenvoudigs is vooruitblikken en daar naar handelen.”
Toch wordt anticiperen vaak als iets pessimistisch gezien, met name als het gaat om onwenselijke uitkomsten. “Maar het houdt enkel in dat je met meerdere uitkomsten rekening houdt.” Als we die vaardigheid actiever, bewuster en op grote schaal zouden inzetten, zouden we volgens Veenman niet alleen beter voorbereid zijn op verschillende toekomsten - we zouden er zelfs invloed op kunnen uitoefenen. “Door bepaalde richtingen de pas af te snijden, kun je namelijk de weg vrijmaken voor alternatieve mogelijkheden."
Stapjes
Hoewel dat groots en abstract klinkt, kan je daar ook in het klein mee bezig gaan. “Mensen vinden het vaak lastig om te bedenken hoe de wereld er precies uit zou moeten zien, en hoe je daar komt. Maar je kan ook handelen naar wat je in ieder geval níet wil.” Zo koopt Veenman zelf vooral spullen van Marktplaats en heeft ze een website opgericht om ov-vakanties toegankelijker te maken. “Dat zijn ideeën waar geen concreet einddoel aan vastzit, maar die hopelijk wel een stap in de goede richting zetten.”
Zouden we met een langer leven op aarde dan ook meer van die stapjes zetten? Veenman denkt van niet. "Misschien zouden we dan over een wat langere tijdspanne nadenken, maar dat zal toch beperkt blijven. In ieder geval totdat we beter over de langere termijn leren nadenken en bewust worden van hoe we daarop anticiperen.” En daar zijn we nog lang niet. Dat ziet ze bijvoorbeeld aan de politiek waarin leiders beargumenteren waarom hun voorspelde toekomst de ware is. “Het zijn onzinnige discussies”, aldus de onderzoeker. “Het enige wat je zeker kan weten over de toekomst, is dat die er nooit precies uit zal zien zoals je had voorspeld.”
