Naar de content
Faces of Science
Faces of Science

May-Britt Moser: Ruimte, tijd en geheugen

May-Britt Moser, een neurowetenschapper uit Noorwegen.
May-Britt Moser, een neurowetenschapper uit Noorwegen.
NTNU medisin og helse via Flickr CC BY-NC 2.0

Hoe onthoud en herken je locaties om je heen, zodat je niet verdwaald? Mijn inspiratiebron May-Britt Moser deed er jarenlang baanbrekend onderzoek naar en won er de Nobelprijs mee.

21 december 2017

Kort geleden kreeg ik de vraag van de redactie of ik een blog wilde schrijven over mijn favoriete vrouwelijke wetenschapper. ‘Ja, natuurlijk, goed idee!’ was mijn reactie. Een aantal namen kwamen al snel in mij op. De scheikundige Marie Curie (1867 – 1934) was zonder twijfel de eerste vrouw waar ik aan dacht. Toen ik mijn gedachtestroom analyseerde, kwam ik er achter dat ik toch vooral dacht aan vrouwen die in de vorige eeuw(en) hun (wetenschappelijke) pieken hebben beleefd.

Misschien idealiseer ik deze vrouwen onbewust omdat ze het predicaat ‘eerste vrouwelijke arts’ (Elizabeth Blackwell), ‘eerste proefschrift in natuurkunde door een vrouw’ of ‘eerste vrouwelijke hoogleraar aan een gerenommeerd instituut’ (Marie Curie aan Sorbonne) dragen.

Nobelprijswinnaars May-Britt Moser, Edvard Moser en John O’ Keefe.

By Gunnar K. Hansen/NTNU CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons

Waarschijnlijk is het nu in het algemeen lastiger om grote wetenschappelijke ontdekkingen te doen. Maar zeker als vrouw in een mannenwereld en zeker wanneer je tussen de experimenten en fondsaanvragen ook nog moeder wordt. Natuurlijk zijn er ook hedendaagse vrouwelijke voorbeelden in de wetenschap. Voor mij is dat de Noorse psychologe May-Britt Moser. In 2014 ontving zij samen met haar man Edvard Moser en de Amerikaan John O’Keefe de Nobelprijs voor de Fysiologie en Geneeskunde. Al kwam dat nogal als een verrassing voor haar.

“Ik zat in een vergadering. Het was interessant en het liep uit. Daarna had ik nog een andere vergadering. Toen werd ik gebeld. Ik zag dat en dacht: ‘Nee, ik herken dat nummer niet, ik wil niet praten met deze persoon want ik ben druk. En toen dacht ik: misschien moet ik deze toch maar opnemen.’ Dat deed ik en ik hoorde dat het Göran K. Hansson (red: lid van de Nobelprijs commissie) was. Toen dacht ik: ‘Huh, waarom bel jij mij? (lachend)’ en ik dacht misschien is dit iets serieus. Dus ik ging naar mijn kantoor. Toen ik me realiseerde dat het over de Nobelprijs ging, dacht ik: ‘Misschien wil hij mij vragen om commentaar te geven op het werk van een Nobelprijswinnaar. Laat ik er maar even voor gaan zitten.’ Toen zei hij: “Nee, het gaat om jou! Jij, Edvard en John hebben de Nobelprijs gekregen”. En ik zei: “Nee, ik geloof je niet, alsjeblieft zeg. Kan je me een e-mail sturen zodat ik het kan lezen? Want ik geloof mijn oren niet.”

College over plaatscellen en rastercellen

In het tweede jaar van mijn Bachelor (in 2010) leerde ik het onderzoek van Moser, Moser en O’Keefe kennen tijdens een college in Dunedin, Nieuw-Zeeland. Ik volgde daar een half jaar lang verschillende vakken, waaronder neurofysiologie. Tijdens dit vak vertelde mijn favoriete docente over dit onderzoek. Ze stak haar enthousiasme niet onder stoelen of banken: dit was echt fan-tas-tisch en interessant!

Wat maakt haar werk nu precies zo interessant en wie is May-Britt Moser precies? Ik navigeer je door haar onderzoeksgebied, en vertel je iets over haar achtergrond, en het belang van haar werk.
May-Britt Moser is een Noorse psychologe met een PhD in neurofysiologie die samen met haar man Edvard Moser en de Amerikaan John O’Keefe onderzoek deed naar gespecialiseerde cellen in de hersenen die belangrijk zijn voor het onthouden en herkennen van locaties.

O’Keefe beschreef in de jaren 70 de zogenaamde ‘plaatscellen’ (‘place cells’) gelegen in een hersengebiedje genaamd de hippocampus. Hij ontdekte dat specifieke plaatscellen reageren op specifieke locaties: sommige plaatscellen zijn geactiveerd wanneer de rat op plaats A is, andere plaatscellen zijn geactiveerd wanneer de rat op plaats B is.
Hoe kwam hij daarachter? Hij deed metingen in het brein van ratten, terwijl deze ratten rondliepen in een grote kooi. Later ontdekte hij dat deze plaatscellen ook een geheugenfunctie hebben en ook op lange termijn hetzelfde blijven doen. Het leek er dus op dat hij een soort interne plattegrond had ontdekt.

May-Britt Moser

Het werk van O’Keefe waarbij hij dieren observeerde en hun gedrag analyseerde met hulp van al die metingen interesseerde May-Britt Moser zeer. Niet zo gek als je naar haar achtergrond kijkt. May-Britt Moser was al jong geïnteresseerd in dieren en ze wilde weten waarom dieren doen wat ze doen (zie interview in Spiegel).

De ouders van May-Britt hadden een boerderij en ze observeerde daar al diergedrag. Toch was de weg naar de Nobelprijs niet vanzelfsprekend: haar ouders hadden niet gestudeerd en ze groeide op in een gebied in Noorwegen waar meer belang gehecht werd aan religie dan aan wetenschap. Haar moeder had haar altijd had gezegd dat ze hard moest studeren: ze had zelf ooit arts willen worden en hoopte dat haar dochter wel zou gaan studeren (zie interview in Huffington Post).

May-Britt en Edvard zaten op dezelfde middelbare school maar kregen pas een relatie toen ze naar dezelfde universiteit gingen. Ze trouwden, kregen kinderen en zetten daarna samen een lab op (zie interview in Huffington Post). Het echtpaar Moser leerde veel van O’Keefe en de techniek die hij had gebruikt voor zijn onderzoek en ze deden samen vervolgonderzoek. In 2005 ontdekten zij dat er nog een ander type cellen zijn: rastercellen (‘grid cells’).

Deze cellen liggen in de entorinale cortex, een gebied vlakbij de hippocampus(belangrijk voor geheugen). De cellen geven de interne coördinaten door die nodig zijn voor navigatie. Zo kan de rat de locatie nog preciezer kan bepalen. De cellen vormen meer dan een plattegrond, het is een intern navigatiesysteem. Populair gezegd: de GPS van het brein.

Het ‘GPS-systeem’ in de hersenen van ratten dat is onderzocht door May-Britt Moser en haar man Edvard, naar aanleiding van eerder onderzoek van John O’ Keefe.

By Joanna Kośmider (Own work) CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

De wetenschappers hebben met hun fundamentele onderzoek bij ratten vooral laten zien hoe complexe cognitieve functies, zoals het combineren van informatie ruimte, tijd en geheugen, in het brein werken. Wat de studie zo krachtig maakt is dat het ook helpt te begrijpen wat er bijvoorbeeld bij Alzheimer patiënten in de hersenen gebeurt wanneer zij hun omgeving niet meer herkennen.

De Mosers werken nu bij het NTNU in Noorwegen. May-Britt laat zien hoe succesvol je kan zijn als je je passie volgt en ook hoe je een carrière samen kan gaan met privéleven.

ReactiesReageer